11:25 თეო ხატიაშვილი – „თაღლითი“ რეჟისორის ტრაგიკული ისტორია (სერგო ფარაჯანოვი). | |
სერგო ფარაჯანოვი – Sergei Parajanov.
თუმცა ფარაჯანოვს ყოველი მომდევნო „უშამფურო" ფილმის გადაღების შემდეგ მსგავს პრეტენზიებს უყენებდნენ. ფარაჯანოვი შენიშვნებს, რასაკვირველია, არ ითვალისწინებდა; რაღაცნაირად ახერხებდა (თუმცა ყოველთვის ვერა,) დაერწმუნებინა, დაენახვებინა საბჭოს წევრებისთვის სუმბურული, პოეტური იერსახეებით სავსე სცენარი, რისთვისაც ალბათ, მისთვის ჩვეულ დემაგოგიასა თუ არტისტიზმს არ იშურებდა. თანაც დაუფარავად აცხადებდა: „ღმერთმა ქნას, ჩვენს სტუდიას ფორმალიზმში სდებენ ბრალს, ღმერთმა ქნას, სიმბოლოები გვქონდეს. როგორ შემიძლია კინოს ენაზე გადმოვცე რა არის წვიმა? საწვიმრებით…"
ცალკეული ეპიზოდები მის ფილმებში ირაციონალურის კარნახით და არა ლოგიკით ებმის ერთმანეთს; ფარაჯანოვი ერთი ამბიდან მოულოდნელ ლირიკულ გადახვევას აკეთებს, რომელიც ტრადიციულ, მწყობრ დრამატურგიას მიჩვეულ მაყურებელს აბნევს, მათი დაკავშირება უჭირს, ზოგჯერ მეტად ღრმა, სიმბოლურ ახსნას ეძებს მაშინ, როდესაც ფარაჯანოვი უბრალოდ ტკბება სილამაზით (შეიძლება იმითიც, რომ მაყურებელს აცურებს) სამყაროთი, ცხოვრებით.. ტკბება უბრალოდ თავისუფალი სივრცით, სადაც ყველაფერი ამბივალენტურია, ყველაფერი მოძრავი, სადაც ადვილად იცვლება თეთრი შავით და პირიქით.. მოკლედ, დასაშვებია ყველაფერი როგორც ზღაპარში, რომლის თანაავტორობა რეჟისორთან ერთად მაყურებელსაც შეუძლია. ამბავი სურამის ციხისა", სერგო ფარაჯანოვი – "Legend of Suram Fortress" - Sergei Parajanov.
მაგრამ რა უნდა ექნა ფარაჯანოვისთვის, რომელიც არ ყოფილა დისიდენტი? მისი ფილმებისთვის, რომლის დაჭრა ისედაც სუმბურულ ტექსტებს, საბოლოოდ გამოაცლიდა „შამფურს"? ანდა, რა უნდა ამოეჭრა – ამაღლებული სიყვარულის სცენები თუ სამშობლოსთვის შეწირული გმირის ისტორია? სოცრეალიზმის მიხედვით, ყველაფერი ძალზე კონკრეტული, მკაფიო და გასაგები უნდა ყოფილიყო – ვიღაც კარგი და მისაბაძია, ჩვენს ბედნიერ მომავალს აშენებს. ვიღაც კი ამ ყველაფერს ხელს უშლის. ფარაჯანოვთან „მივიწყებულ წინაპართა აჩრდილები" წარმოსახვით სამყაროში დაგვატარებენ და მითოლოგიურ სახეებსა თუ ისტორიებს აცოცხლებენ – აქ მხოლოდ იმაში შეიძლება შეედავო ავტორს, რომ თანამედროვეობას მოწყდა, რეალობას არ ასახავს და დეკადენტურია.
ის ორჯერ დააპატიმრეს სპეკულაციასა და ჰომოსექსუალიზმის ბრალდებით, პირველად მკაცრი რეჟიმის ხუთწლიანი სასჯელი მიუსაჯეს, რომელიც დასავლური საზოგადოების აქტიური ჩარევით, განსაკუთრებით საფრანგეთის კომპარტიისა და მისი წევრის, პოეტ ლუი არაგონის დიდი ძალისხმევით, რომელმაც უშუალოდ ლეონიდ ბრეჟნევს გაუგზავნა წერილი, შეუმსუბუქეს და სამი წლის შემდეგ კვლავ გამოუშვეს. თუმცა, მალე კვლავ იჭერენ, მაგრამ ამჯერად რამდენიმეთვიანი პატიმრობის შემდეგ ათავისუფლებენ. ფარაჯანოვს გადაღების უფლებას არ აძლევენ; მხოლოდ 1983 წლიდან კინოსტუდია ქართულ–ფილმში იწყებს მუშაობას და მალევე იღებს ფილმს „ლეგენდა სურამის ციხეზე", ანუ თითქმის ათი წლის განმავლობაში ის მოწყვეტილია თავისი საქმიანობიდან. აკი, მის მიერ დაწერილ შეწყალების წერილში „დანაშაულის მონანიებასთან" ერთად ესეც არის გათვალისწინებული: პირადად თქვენს წინაშე ვიღებ ვალდებულებას, რომ გათავისუფლების შემდეგ არ დავბრუნდები კიევში და არ დავუბრუნდები ხელოვნებას. ჩემი ფიზიკური და მორალური მდგომარეობა ისეთივე ტრაგიკულია, როგორც ჩემი მომავალი. სერგო ფარაჯანოვი. ფარაჯანოვის ზონიდან გამოგზავნილი წერილები სავსეა ტრაგიზმის განცდით, შიშით, სასოწარკვეთით… და თან, ამავე დროს შეუპოვრობით. ის ყველაზე მძიმე დანაშაულის მქონე რეციდივისტებთან ერთად იჯდა, რომელთა არც სლენგი ესმოდა, არც ქცევის წესები, არც იდეალები. ისინიც უნდობლად უყურებდნენ ბეჯითად მომუშავე რეჟისორს. თუმცა ფარაჯანოვი, რომლისთვისაც ადამიანებთან ურთიერთობა ცალკე ხელოვნება იყო, მაინც ახერხებს მათთან საერთო ენის გამონახვას. ისინიც უყვებიან თავიანთ საშინელ ისტორიებს – დოსტოევსკი უნდა იყო, რომ მათი მხატვრულ ნაწარმოებებში გადატანა შეძლოო; ფარაჯანოვი ცდილობს, შემოქმედებითი იმპუსლები გააღვიძოს პატიმრებში, მათ ნამუშევრებს კი თავის ახლობლებს უგზავნის და რეკომენდაციებს უწევს… ასე რომ გარემოს მიმართ თავდაპირველი შიში დაძლეულია. ფარაჯანოვს გაცილებით ეშინია იმის თუ რა დახვდება გარეთ და რას გააკეთებს. „რა თქმა უნდა, არ ვიცი რისთვის ვზივარ და რამდენ ხანს ვიჯდები, ჩემი დანაშაული ვაღიარე და ერთი წელი უნდა ვმჯდარიყავი. თუმცა ხუთი წელი მომისაჯეს, ჩამომართვეს ბინა. ხელოვანისა და მამაკაცის მუნდირი. თუმცა ესეც არ არის მთავარი. მთავარია – რა იქნება მერე? რა ბედი ელის სვეტლანას, ჩემს შვილს და ჩემ ხელოვნებას, რომელიც სრულიად ჯერ კიდევ არ გამომიხატავს ერკანზე" – წერდა ლილია ბრიკს. სერგო ფარაჯანოვი და ლილი ბრიკი – Sergei Parajanov & Lilya Brik. ფარაჯანოვი ხელოვნებამ გადაარჩინა ზონაში, სადაც ყველაზე უტილიტარული და იაფფასიანი ნივთისგანაც კი კოლაჟებს ქმნიდა. თითქმის ყოველ წერილში თავის მეგობრებს სთხოვს, გამოუგზავნონ ბისერები, გამოუსადეგარი ძველი ნივთები და ა.შ. „ცხოვრების საუკეთესო წლები", რომელიც გავატარე იზოლაციაში" – ასე მოიხსენიებდა ციხეში გატარებულ პერიოდს , როცა შექმნა ასი ნოველა, სამი სცენარი, 120 ნახატი და კოლაჟი და გაიარა ნამდვილი ჯოჯოხეთი. თუმცა, ფარაჯანოვი თვლიდა რომ ხელოვანისთვის აუცილებელიც კი იყო ეს ყველაფერი განეცადა. ციხის მეეზოვე - The Prison Road Sweeper.
„პერესტროიკის" რიტორიკა ამ ყველაფერს იტანდა, მაგრამ ამჯერად ნაციონალისტი ქსენოფობებისთვის მისი სომხური წარმომავლობა გახდა მიუღებელი. | |
|