18:28 სამეფო-სამთავროების ჩამოყალიბება . | |
საქართველოს სამეფო-სამთავროები. ტაო-კლარჯეთის (ქართველთა) სამეფო. გრიგოლ ხანძთელი.
არაბთა სახელმწიფო: ევროპაში, აზიაში და აფრიკაში იყო გადაჭიმული, იმპერიის ერთი ცენტრიდან მართვა შეუძლებელი გახდა. სახალიფოს სიმტკიცე მხოლოდ ძალაზე იყო დამოკიდებული.VIII საუკუნის ბოლოს დაიწყო სახალიფოს დასუსტება , რაც საქართველოშიც აშკარად აისახა. ამ პერიოდში იწყება ჩამოყალიბება. VIII საუკუნის 70-იანი წლებიდან მათ არაბთა წინააღმდეგ აჯანყებები დაიწყეს. VIII საუკუნის ბოლოს კახეთი უკვე არაბებისაგან დამოუკიდებელი გახდა. ამ პერიოდში სამთავროს ცენტრი გახდა თიანეთი. კახეთის მთავრები ატარებდნენ ქორეპისკოპოსის ტიტულს. მალე კახეთის სამთავრომ აქტიური პოლიტიკის გატარება დაიწყო. იბრძვის არაბთა წინააღმდეგ, მონაწილეობს საქართველოს გაერთიანების პროცესში, იფართოებს საზღვრებს. VIII საუკუნის დასაწყისში იწყება აფხაზთა საერისთავოს გაძლიერება. თავდაპირველად ამას ბიზანტიაც უწყობდა ხელს , რადგან გაძლიერებულ საერისთავოს არაბების წინაააღმდეგ გამოიყენებდა. აფხაზთა საერისთავო თანდათანობით იფართოებს საზღვრებს, იერთებს აფშილეთს. VIII საუკუნის მეორე ნახევარში აფხაზეთის მთავარი ლეონ II, სარგებლობს ბიზანტიის დასუსტებით და დახმარებას სთხოვს ხაზარებს. ამის შემდეგ კი იფართოებს საზღვრებს. აფხაზების კონტროლს ამყარებენ მთელ დასავლეთ საქართველოზე. რადგან ლეონ II და მისი წინაპრებიც აფხაზთა ერისთავები იყვნენ, ახლად შექმნილ სახელმწიფოს მმართველებმა მიიღს აფხაზთა მეფის ტიტული. სამეფოს დედაქალაქი ქუთაისში იყო. აფხაზთა სამეფო დაიყო საერისთავოებად. აფხაზთა სამეფო თავიდანვე მკაცრად ცენტრალიზებული იყო. მისი მეფეები აქტიურად იბრძოდნენ საქართველოს გაერთიანებისთვის და გარკვეულ წარმატებებსაც აღწევდნენ. დასავლეთ საქართველოში არსებობდა ეპარქიები რომელიც კონსტანტინოპოლის პატრიარქს ექვემდებარებოდა. აფხაზთა მეფეებს დიდი ძალისხმევა დასჭირდათ, იმისთვის რომ დასავლეთ საქართველოს საეპისკოპოსოები მცხეთის კათალიკოსისთვის დაექვემდებარა. ეს ძალზედ მნიშვნელოვანი იყო რადგან, საქართველოს პოლიტიკურ გაერთიანებას წინ უძღვოდა ქვეყნის ეკლესიური გაერთიანება. მთელი საქართველო დაექვემდებარა მცხეთის საკათალიკოსოს. აშოტის პოლიტიკას მოწინააღმდეგეებიც ჰყავდა ქვეყნის შიგნით. ისტორიკოს სუმბატ დავითის ძის გადმოცემით . აშოტი 826 წელს შეთქმულებმა მოკლეს მეფე. აშოტ კურაპალატს დარჩა სამი ვაჟი: ადარნასე, ბაგრატი და გუარამი. კურაპალატობა და ქვეყნის მართვა ბაგრატს ერგო. ბაგრატიონთა შტო ორად გაიყო არტანუჯელ (ადარნასეს მემკვიდრეები) და ტაოელ ბაგრატიონთა (მომავალში ერთიანი საქართველოს მეფეები). გუარამის შთამომავლობა ბაგრატიონთა საგვარეულოს შიგნით ამტყდარი შინაომის დროს ამოწყდა. აშოტის გარდაცვალების შემდეგ სამთავრო დასუსტდა და ტერიტორიებიც დაკარგა. 888 წელს ბაგრატ კურაპალატის შვილმა ადარნასემ მიიღო ქართველთა მეფის ტიტული. ამ დროიდან ტაო-კლარჯეთის სამეფოს ქართველთა სამეფო ეწოდა. ქართველთა სამეფო პატარ-პატარა სამთავროებისაგან შედგებოდა. ყველა ბაგრატიონს თავისი კუთვნილი სამფლობელო ჰქონდა. ნომინალურად მათი მმართველი ქართველთა მეფე იყო, მაგრამ ყველა თავისი ნებით მოქმედებდა. საქართველო IX-X საუკუნეებში. მსოფლიოს სახელმწიფოები 900 წელს. ერთიანი არაბული სახალიფოს დშლა სხვადასხვა სახელმწიფოდ 950. საქართველოს გაერთიანება აუცილებლობას წარმოადგენდა. უპირველესად ეს იყო საგარეო ფაქტორი. მრავალრიცხოვან მტერთან თავის დასაცავად. მართალია ამ პერიოდში სახალიფო დასუსტებული იყო მაგრამ მას მაინც შესწევდა იმდენი ძალა საქართველოსთვის დარტყმა მიეყენებია. სახალიფოსგან განსხვავებით ძლიერდება ბიზანტიის იმპერია, რომელიც ცდილობს დაკარგული გავლენის აღდგენას. ქვეყნის ეკონომიკის განვითარება მოითხოვს ერითიანი მონარქიის შექმნას. რაც მთავარია საზოგფადოების ყველა ფენის ინტერესებში შედიოდა საქართველოს გაერთიანება. ბრძოლა საქართველოს გაერთიანებისთვი ძალზედ მძიმე იყო. ამ გზას დაადგა თბილისის ამირებიც, მათგან ყველაზე ცნობილი ამირა საჰაკი, 23 წლის მანძილზე მართავდა თბილისს. IX საუკუნის შუა ხანებში არაბთა წინააღმდეგ სომხეთში დიდი აჯანყება დაიწყო. აჯანყების ჩასახშობად, საჰაკის დასამორეჩილებლად და საერთოდ კავკასიაში გავლენის განსამტკიცებლად , სახალიფომ ბუღა თურქი გამოგზავნა. ბუღა თურქი სასტიკად გაუსწორდა სომხებს და თბილისისკენ დაიძრა. მან საჰაკს ელჩი გაუგზავნა და დამორჩილება შესთავაზა , რაზეც უარყოფითი პასუხი მიიღო. ბუღა საქართველოში შემოვიდა და თბილის ალყა შემოარტყა, მის მოკავშირედ გვევლინება ბაგრატ აშოტის ძე. ბაგრატი არაბების საშუალებით ცდილობდა მისი მდგომარეობის განმტკიცებას. მისი უმცროსი ძმა გვარმ მამფალი კი არაბების წინააღმდეგ გამოვიდა. ბუღა თურქის წინააღმდეგ მოქმედებდა კახეთის ქორეპისკოპოსიც და აფხაზეთის მეფეც. 853 წლის 3 აგვისტოს ბუღამ თბილისი აიღო და გადაწვა. საჰაკის მოკვეთილი თავი კი ხალიფას გაუგზავნა. თბილისის აღების შემდეგ ბუღა თურქმა მისი სარდალი ზირაქი გაგზავნა აფხაზთა მეფის წინააღმდეგ. ზირაქი დამარცხდა და უკან დაიხია. სწორედ ზირაქმა დაატყვევა ქართველი დიდაზნაური კონსტანტი-კახი. მან უარი განაცხადა ისლამის მიღებაზე.რისთვისაც ის სიკვდილით დასაჯეს. მაგრამ უკვე X საუკუნის დასაწყისიდან უპირატესობას აფხაზთა სამეფო იგდებს ხელთ. აფხაზთა მეფემ კონსტანტინემ დაიკავა შიდა ქართლის ნაწილი და აქ თავისი ერისთავი დანიშნა. მანვე კახეთის ქორეპისკოპოსთან ერთად ილაშქრა ჰერეთში, დაამარცხა ჰერეთის მეფე და ციხეები დაიკავა. კიდევ უფრო გაძლიერდა აფხაზთა სამეფო გიორგი II-ის მმართველობის დროს (922-957 წლები). ქართლის აზნაურებმა გიორგი II-ს მისი ძე კონსტანტინე აუჯანყეს. რომელიც მეფეს ქართლის ერისმთავრად ჰყავდა დანიშნული. მფემ დაამარცხა განმდგარი შვილი და კიდევ უფრო დაიმორჩილა შიდა ქართლი. ამის შემდეგ გიორგი II-მ კახეთის ქორეპისკოპოსს შეუტია. ქორეპისკოპოსმა მორჩილება გამოუცხადა გიორგი II-ს, თუმცა როგორც კი ის დასავლეთ საქართველოში დაბრუნდა, ქართლის აზნაურების წაქეზებით ის კვლავ განუდგა აფხაზთა მეფეს. შიდა ქართლის აზნაურებს არ სურდათ დამორჩილებოდნენ მეფის მტკიცე ხელისუფლებას , მათ სურდათ თვითონ ემართად სამეფო. მათ ამჯერადაც მარცხი განიცადეს. აფხაზეთს ქართლის მტკიცეთ ჰქონდათ დამორჩილებული და დათმობას არ აპირებდნენ. გიორგი II-მ კახეთის წინააღმდეგ ბრძოლა თავის შვილ ლეონს დაავალა. გიორგი II-ს გარდაცვალების შემდეგ მეფე გახად ლეონი. ლეონის მმართველობის დროს აფხაზთა სამეფოს შემადგენლობაში ჯავახეთიც შევიდა. ამ დროისთვის აფხაზეთი ყველაზე ძლიერი იყო ქართულ სამეფო სამთავროებს შორის. ვითარება შეიცვალა მას შემდეგ რაც აფხაზთა სამეფო ტახტი გიორგი II-ის ძემ თეოდოსმა დაიკავცა. თეოდოსი თავის დროზე აუჯანყდა თავის ძმას დემეტრს და სამეფო ტახტის დაკავება მოინდომა. აჯანყებული თეოდოსი შეიპყრეს და თვალები დასთხარეს. 975 წელს თეოდოსი ტახტზე ავიდა რადგან სხვა კანონიერი მემკვიდრე აღარ იყო . ცხადი იყო რომ მას ქვეყნის მართვა მტკიცედ არ შეეძლო. ამით ისარგებლა კახეთის ქორეპისკოპოსმა და ქართლის დაკავებას შეეცადა. კახელებმა ქართლში ილაშქრეს და უფლისციხეს დაიკავეს. | |
|