ხალიჩის ამბავი
კონსტანტინეპოლში ერთი ხელოსანი, რომელიც პატიოსანი შრომით ცხოვრობდა, წმიდა ნიკოლოზისადმი საოცარი სიყვარულით იყო განმსჭვალული და ყოველწლიურად აღნიშნავდა მისი ხსენების დღეს. მოხუცებულობაში იგი ძალიან დაძაბუნდა და სიღატაკეში ჩავარდა. ერთხელაც წმიდა ნიკოლოზის ხსენების დღეს მოახლოებისას მოხუცმა უთხრა მეუღლეს:

- ახლოვდება ჩვენი საყვარელი წმინდანის ხსენების დღე. ჩვენ კი არაფერი გვაქვს ამის აღსანიშნავად.

- შვილებიც არა გვყავს. ამიტომ არც ეს ხალიჩა გვჭირდება. მოდი გავყიდოთ და ამაში აღებული თანხით აღვნიშნოთ ეს დღეო. - ურჩია ცოლმა.

მოხუცმაც ხალიჩა წაიღო გასაყიდად. გზაზე მას თავად წმიდა ნიკოლოზი შემოეგება დიდებული მოხუცის სახით და ჰკითხა:

- საით მიდიხარ, მეგობარო?

- სავაჭროდ მივიდვარ, ეს ხალიჩა უნდა გავყიდო.

- მაინც როგორ ყიდი? - დაინტერესდა მოხუცი.

- ადრე ეს 8 ოქრო მაინც ეღირებოდა. შენ კი რაც გინდა ის მიბოძეო. - უთხრა ხელოსანმა.

წმინდანმა ხელოსანს 6 ოქრო მისცა, გამოართვა ხალიჩა და წავიდა. ამასობაში ხალხი შემოეხვია ხელოსანს და დაცინვა დაუწყო:

- შენ რა მარტო დაიწყე ლაპარაკი?!

- რა მარტო, ვერ დაინახეთ, როგორ იყიდა იგი მოხუცმა?

არავინ დაუჯერა, რადგან მათ მართლაც არავინ დაუნახავთ.

ამასობაში კი წმინდა ნიკოლოზი მოხუცის ცოლთან მივიდა, დაუბრუნა ხალიჩა და უთხრა:

- შენს ქმარს მე დიდი ხანია ვიცნობ. გზაში შემხვდა და მთხოვა, ეს ხალიჩა შენთან მომეტანა. გადმომცა, რომ შეუნახო. - ამ სიტყვებით მღვდელმთავარი ქალს გაშორდა.

ხელოსნის ცოლი ძალიან გაბრაზდა თავის ქმარზე, ეგონა ქმარს დაენანა ხალიჩის გაყიდვაო. შინ დაბრუნებული ქმარი საყვედურებით აავსო.

- როგორ შეგეძლო წმიდა ნიკოლოზისათვის მიცემული აღთქმა დაგერღვია და ხალიჩა უკან მოგეტანაო. აგერ შენი ხალიჩა, რახან ასე დაგენანა, მასთან დაგტოვებ, მე კი შენგან წავალო.

- ვინ მოგიტანა ეს ხალიჩა? - ჰკითხა დაბნეულმა ცოლს და მანაც დაწვრილებით რომ აუწერა, როგორმა ადამიანმა მოიტანა ხალიჩა, მოხუცებულმა სიხარულით წამოიძახა:

- წმინდა ნიკოლოზს უყიდიაო ჩემგან ხალიჩა.

მაშინ ორივემ მუხლი მოიდრიკეს და მადლობა შესწირეს ღმერთს და წმინდა ნიკოლოზს, რომელიც ყოველთვის ასე მსწრაფლ შეეწევა ხოლმე მის თაყვანისმცემლებს.

სარკინოზის გაქრისტიანება
შავი ზღვის ნაპირას მდებარე ქალაქი სპოლიტისი სრუტით იყო გამოყოფილი სარკინოზებით დასახლებული ქალაქისაგან. იმ ქალაქის ერთ-ერთი მდიდარი სარკინოზი ზღვაზე სეირნობისას ბერძნებმა შეიპყრეს და დილეგში ჩააგდეს. იქ მას სულ ესმოდა როგორ მიმართავდნენ მისი თანასაკნელები ვინმე ნიკოლოზს თხოვნით.

ერთხელაც ჰკითხა მათ:

- მაინც ვინ არის ის ნიკოლოზი თქვენ რომ უხმობთო?

ერთმა ტუსაღმა უამბო ყველაფერი, რაც წმინდა ნიკოლოზზე იცოდა და გაანდო ქრისტიანული რწმენის მთვარი ჭეშმარიტებანი.

სარკინოზის გულში ამ საუბარმა ნაყოფი გამოიღო, ძალიან ააღელვა ქრისტიანის ნაამბობმა, ღამით კი თვითონაც იწყო ლოცვა წრფელი გულით:

- უფალო, შენ თუ მართლა ჩვენს სახსნელად ჩამოხვედი დედამიწაზე, მაშინ გამოგზავნე ჩემს საშველად წმიდა ნიკოლოზი. მან გამომიხსნას ტყვეობისაგან და მაშინ მე მთელ ჩემს ოჯახთან ერთად გავქრისტიანდები.

ამ ლოცვებში ჩაიეძინა. სიზმრად წმინდა ნიკოლოზი იხილა, რომელიც შეეხო მის ბორკილებს და უთხრა:

- ქრისტე, რომელსაც შველა შესთხოვე, გათავისუფლებს შენ. წადი მშვიდობით და არ დაგავიწყდეს იმ აღთქმის შესრულება, რასაც დაპირდი, თორემ, იცოდე ცუდი დღე დაგადგებაო.

ამ სიტყვებზე სარკონოზს გაეღვიძა და ნახა, რომ თავის სახლში წევს. მის გაკვირვებას საზღვარი არ ჰქონდა. გონს რომ მოეგო და დაწყნარდა, ცოლ-შვილთან ერთად მადლობა შესწირა ღმერთს ხსნისათვის.

ეს ამბავი ელვისებური სისწრაფით გავრცელდა სარკინოზთა ქალაქში და მრავალი უსჯულო მოექცა ქრისტეს სჯულზე. მეორე ღამით წმიდა ნიკოლოზი ისევ გამოეცხადა სარკინოზს და უთხრა:

- ჩაჯექი ახლავე ნავში და გასცურე ბერძნებისაკენ. უამბე მათ, როგორ გაგათავისუფლე საპყრობილიდან, თორემ მათ ჰგონიათ, რომ დარაჯები მოისყიდე და მათ დასჯას აპირებენო. შენი თავის დარდი ნუ გექნება, მეც შენთან ერთად ვიქნები და ვერავინ გაგიბედავს შეხებას.

უამბო გაღვიძებულმა სარკინოზმა ამ ხილვის შესახებ თავის მეუღლეს. ყურიც არ ათხოვა მის მუდარას არ წასულიყო ბერძნებთან და თავი არ ჩაეგდო ასეთ საფრთხეში:

- წმიდა ნიკოლოზს ძალუძს მეორეჯერაც მიხსნას მე საფრთხისაგანო. - ასე დააიმედა ცოლი, ჩაჯდა ნავში და გასცურა მტრის ქალაქისაკენ. იქ მისულმა ყველას უამბო რა საოცრებაც გადახდა თავს და მერე, მიუხედავად იმისა, რომ ბერძნების ნავები აედევნენ, მშვიდობიანად დაბრუნდა შინ. სულ მალე კი იერუსალიმს გაემგზავრა ოჯახთან ერთად და დაპირებისამებრ მოინათლა.

ტყვეობიდან დაბრუნება
ანტიოქიაში ცხოვრობდა ერთი მეტად მდიდარი და ღვთისმოშიში კაცი აგრიკი. იგი ყოველ წელს ნიკოლოზობას გადიოდა ქალაქგარეთ, წმინდა ნიკოლოზის სახელობის ეკლესიაში წირვა-ლოცვაზე. ეკლესიიდან დაბრუნებისას კი უმასპინძლდებოდა ყველა თავის ახლობელ, ღარიბ-ღატაკს ტრაპეზით. ერთხელაც წინა დღით უთხრა თავის ვაჟს - ბასილს:

- დღეს შენ წადი წმიდა ნიკოლოზის ტაძარში, დაესწარი წირვა-ლოცვას, მე და დედაშენი კი ტრაპეზს გავამზადებთ ღატაკებისთვის.

ბასილიც წავიდა, მაგრამ უკან აღარ მობრუნებულა. ცისკრისას სარკინოზებმა ალყა შემოარტეს ტაძარს და ყველა იქ მყოფნი ტყვედ აიყვანეს. მათ შორის მოხვდა ბასილიც. წაიყვანეს ყველანი კუნძულ კრეტაზე. იქ ბასილი სარკინოზთა ამირამ თავის მერიქიფედ დაიყენა.

მშობლებმა ორი წელი გლოვაში გაატარეს და ამ ხნის განმავლობაში არ აღუნიშნავთ წმინდა ნიკოლოზობა. მესამე წელს კი უთხრა აგრიკამ მეუღლეს:

- აბა რა ვნახეთ ასეთ ტირილსა და წუხილში?! ხვალ წმიდა ნიკოლოზობაა, მივიტანოთ ტაძარში ზეთი, სანთელი, საკმეველი, ვილოცოთ მისი ხატის წინაშე. იქნებ შეისმინოს ჩვენი და ნუგეში გამოგვიგზავნოს. იქნებ დაგვიბრუნოს შვილი, ან ის მაინც გვაცნობოს, ცოცხალია თუ მკვდარი.

ასეც მოიქცნენ. წავიდნენ ეკლესიაში. შინ დაბრუნებულებმა კი ისევ უხმეს ნაცნობ-მეგობრებს, ღატაკებს და იწყეს მათი გამასპინძლება. უცებ ატყდა ძაღლის ყეფა. გარეთ გასულმა მსახურებმა ვერავინ ნახეს, ძაღლი კი ყეფას განაგრძობდა. მაშინ აგრიკი თვითონ გავიდა გარეთ და ხედავს სარკინოზის ტანსაცმელში დგას ვიღაც ახალგაზრდა ბოთლით ხელში უძრავად. ცოტა კი შეკრთა აგრიკა, მიუახლოვდა და რას ხედავს! მისი შვილია.

- ნუთუ ეს შენა ხარ შვილო! - შესძახა აღელვებულმა.

- მე ვარ მამა, მაგრამ აქ როგორ მოვხვდი, ვერ გამიგია?! სულ ახლახან ამ ბოთლიდან ვუსხამდი ღვინოს თავად ამირას. უცებ ვიღაც მოხუცმა ხელი ჩამკიდა და ერთ წამში აქ გავჩნდი. ახლა ვფიქრობ, ნუთუ იგი წმინდა ნიკოლოზი იყო?!

ასე დაასაჩუქრა წმინდა ნიკოლოზმა ღვთისმოშიში აგრიკას გულმოდგინება, დაუბრუნა შვილი, რომელიც უკვე გამოტირებული ჰყავდა.

ქრისტეფორე მღვდლის ამბავი
მღვდელი ქრისტეფორე მიტილენეში ცხოვრობდა. იგი ყოველთვის ფეხით დადიოდა წმიდა ნიკოლოზის თაყვანსაცემად მირონ-ლუკიაში. ერთხელაც გზაზე იგი სხვა მლოცველებთან ერთად არაბებმა შეიპყრეს, ტყვედ წაიყვანეს და აიძულებდნენ სარწმუნოების გამოცვლას. ვერაფრით რომ ვერ გატეხეს, სასიკვდილო განაჩენი გამოუტანეს. მიიყვანეს კიდეც თავის მოსაკვეთად.

ქრისტეფორეს ღრმად სწამდა, რომ განსაცდელში წმინდა ნიკოლოზი შეეწეოდა და გულმოდგინედ ევედრებოდა:

- შენ ხომ მსწრაფლ შეეწევი ყველას, წმიდაო ნიკოლოზ, მიხსენ მე ამ ბასრი ხმლისაგან, გადამარჩინე სიკვდილს!

ამ ლოცვაში იყო, წმინდანი რომ წარსდგა მის წინ და უთხრა:

- არ შეშინდე, ქრისტეფორე! შენთან ვარ!

და როცა ქრისტეფორემ თავი დაუხარა ჯალათს, წმინდა ნიკოლოზმა, რომელსაც ვერავინ ხედავდა, ხმალი გამოსტაცა ხელიდან. ჯალათმა ეს ქრისტეფორეს ჯადოქრობად ჩათვალა და სხვა ხმალი მოიტანა, მაგრამ იგიც სადღაც გაქრა. მესამე ხმალიც რომ ასე გაუქრა, გაოცებულმა შეხედა ქრისტეფორეს.

- წმიდა ნიკოლოზი დგას აქ შენს გვერდით და ის გაცლის მას ხელიდანო. - უთხრა ქრისტეფორემ. მერე უამბო ჯალათს წმიდა ნიკოლოზის ცხოვრებასა და სასაწულებზე, ისიც გაუმხილა, სწორედ მას რომ შეავედრა თავი. მაშინ აღელვებულმა არაბმა ყველა სიკვდილმისჯილს ახსნა ბორკილი და ჩუმად გააპარა.

პატრიარქის გადარჩენა
კონსტანტინეპოლში ცხოვრობდა ერთი ღვთის მოშიში, მოგზაურობის მოყვარული და მოწყალე ადამიანი - თეოფილე. ერთხელ ძილში მას გამოეცხადა წმინდა ნიკოლოზი და უთხრა, დაევალებინა ვინმესთვის სამი ხატის - მაცხოვრის, ღვთისმშობლისა და წმინდა ნიკოლოზის დახატვა, ხოლო როდესაც ამას შეასრულებდა, ეჩვენებინა ისინი პატრიარქ ათანასესათვის. გამოფხიზლებულმა თეოფილემ მაშინვე შეუკვეთა ხატები ერთ განთქმულ ფერმწერს. შემდეგ კი მოიწვია პატრიარქი. თავდაპირველად პატრიარქმა მაცხოვრის ხატს სცა თაყვანი, მერე - ღვთისმშობელს. წმიდა ნიკოლოზის ხატი რომ დაინახა, უკმაყოფილოდ თქვა:

- აქ არ უნდა დაგედგათ მირონლუკიელი ნიკოლოზის ხატი. იგი ხომ დაბალი ფენის წარმომადგენელი იყო და განა შესაძლებელია მისთვის ამათ გვერდით ყოფნა?! - და ბრძანა გაეტანათ ხატი ოთახიდან. ფერმწერს კი აუკრძალა ხატების ხატვა. მერე მიუჯდა ტრაპეზს და შეექცა. თეოფანემ ნახა, რომ ღვინო სულ გამოლეოდა და ისე გვიან იყო, ვერც ვეღარსად იშოვნიდა. მაშინ გავიდა იმ ოთახში, სადაც გაიტანეს წმიდა ნიკოლოზის ხატი და შესთხოვა მას ეხსნა ამ უხერხული სიტუაციისგან. უკან შესულს ღვინის ჭურჭელი სავსე დახვდა. მიართვა ღვინო პატრიარქს და ეგემრიელათ იგი სტუმრებს ძალიან.

მეორე დღეს პატრიარქი კუნძულ გერდელაზე გაემგზავრა, სადაც ერთი ავი სულით შეპყრობილი ქალიშვილისთვის უნდა წაეკითხა ლოცვები. უკანა გზაზე ქარიშხალმა მოუსწრო და ერთმა ტალღამ მორევში გადააგდო პატრიარქი. მაშინ გაახსენდა მას წმინდა ნიკოლოზი და შესძახა:

- ვცოდე შენს წინაშე, წმინდაო ნიკოლოზ, მაპატიე და მიხსენი სიკვდილისაგან. - ამ სიტყვების წარმოთქმისთანავე გამოეცხადა წმინდა ნიკოლოზი ტალღებზე მომავალი, ხელი ჩაავლო და უთხრა:

- განა დაბალი წარმომავლობისა არა ვარ?! რატომ მიხმობ?

- შეგცოდე, წმინდაო. შემინდე და ამიერიდან სულ გადიდებ, როგორც ყველა გაჭირვებულის მსწრაფლშემწეს.

მაშინ მიიყვანა წმინდანმა იგი გემთან და უთხრა:

- ნუ გეშინია, საყვარელო ძმაო. ღმერთმა ჩემი ხელით გიხსნა დახრჩობისაგან. იარე მშვიდობით და მწყემსე ქრისტეს სამწყსო. გემზე პატრიარქმა ყველას წინაშე მოინანია თავისი საქციელი. შინ დაბრუნებულმა კი გამოითხოვა თეოფანესაგან წმინდანის ხატი, საზეიმო ლოცვით დააბრძანა იგი სოფიას ტაძარში. სულ მალე კი მონასტერი და ეკლესიაც ააშენა წმინდანის სახელზე და იქ გადააბრძანა მღვდელმთავრის ხატი.

უდანაშაულოს გათავისუფლება
ერთი კონსტანტინეპოლელი დიდებული აპიფანე ბაზარში წავიდა მონის საყიდლად. მაგრამ ვერ იყიდა და უკან ხელცარიელი დაბრუნდა. ფული შეინახა, მაგრამ გადაავიწყდა სად დადო და რომ ვერ მიაგნო, ეჭვებმა შეიპყრო. ფულის მოპარვა მსახურს დააბრალა. საწყალი მსახური ეფიცებოდა ფული არ მომიპარავსო, მაგრამ ეპიფანე ვერაფრით ვერ დააჯერა. მან ყმაწვილი დილეგში ჩააგდო. ახლოვდებოდა ნიკოლოზობა. საწყალი ყმაწვილი თვალცრემლიანი ლოცულობდა, წმინდა ნიკოლოზს ევედრებოდა, რომ ეხსნა ამ საშინელი ცილისწამებისაგან. ამ ლოცვებში ჩაეძინა და ძილში წმინდა ნიკოლოზი იხილა, რომელიც შემწეობას დაპირდა. იმავე ღამეს წმინდანი ეპიფანესაც გამოეცხადა და უთხრა:

- ფული ამა და ამ ადგილას დევს. მსახურს კი ტყუილუბრალოდ დააბრალე ქურდობა. მაგრამ რახან შენ ეს განგებ არ გაგიკეთებია და ეშმაკისაგან დაგებულ ეჭვებს წამოეგე, ამიტომ მოვედი და განგიცხადე ფულის ადგილსამყოფელი. ახლა კი გაათავისუფლე მსახური.

ეპიფანეს გაეღვიძა და მართლაც იპოვა ფული, მივიდა მსახურთან, შესთხოვა პატიება და გაათავისუფლა. ცოდვის გამოსასყიდად კი ფული სამ ნაწილად გაჰყო, ერთი დაზარალებულ ყმაწვილს გადასცა, ერთიც ღატაკებს დაურიგა და ერთიც წმინდა ნიკოლოზის ტაძარს შესწირა.

ღირსი იოსების ხსნა
გრიგოლ დეკაპოლელის თანამოსაგრე ღირსი იოსები, რომელიც ითვლება კანონთა შემდგენელად, სომეხი იმპერატორის ლეონის მეფობისას კუნძულ კრეტაზე გადაასახლეს და დილეგში ჩააგდეს. ასე ბორკილებში გაატარა იქ მთელი ექვსი თვე.

820 წელს, ქრიტეს შობის დღესასწაულზე, როცა ლეონი თავისივე მცველებმა მოკლეს, იოსები ლოცვებში იყო ჩაძირული. სწორედ ამ დროს მისი დილეგი განათდა და მის წინ მღვდელმთავრის სამოსში შემოსილი ჭაღარა კაცი წარსდგა:

- მირონ-ლუკიიდან გამომგზავნა შენთან უფალმა, რათა მეხარებინა, რომ ეკლესიის მტერმა ლეონმა უკვე დაკარგა ტახტიც და სიცოცხლეც. ახლა იგი ღვთის სამსჯავროს წინაშე დგას. შეგიძლია დაბრუნდე კონსტანტინეპოლში.

წმინდა ნიკოლოზმა მერე გადასცა მას ქარტია და უბრძანა ჩაეყლაპა. ქარტიაზე ეწერა: „იჩქარე გულუხვო, ეცადე, როგორც ძალგიძს, ვითარცა მოწყალეს, ჩვენს დახმარებას".

- რარიგ ტკბილია ეს სიტყვები ჩემთვის, - წამოიძახა იოსებმა და ქარტია ჩაყლაპა. მაშინ წმინდანმა უბრძანა ეგალობა ეს სიტყვები და მანაც გალობა რომ იწყო დასცვივდა ხელებიდან ბორკილები. საპყრობილის კარიც თავისით გაიღო და იოსები გაჰყვა მღვდელმთავარს უკან. მცველებს არაფერი გაუგიათ. დილეგიდან გამოსვლისას უხილავმა ძალამ აიტაცა მაღლა და კონსტანტინეპოლის გზაზე დააყენა. ღირსმა იოსებმა ადიდა უფალი წმიდა ნიკოლოზის გამოგზავნისათვის და რამდენიმე ხნის შემდეგ სამეფო ქალაქის მახლობლად წმინდანის სახელზე მონასტერიც ააშენა.

ბერის გადარჩენა
მეზღვაურები თავიანთ მფარველად ტყულად როდი მიიჩნევენ წმინდა ნიკოლოზს! ამას საფუძვლად მის მიერ ზღვაზე მოხდენილი სასწაულები დაედო.

იყო ერთი ასეთი ბერი ნიკოლოზი, რომელიც ერთხელ მოძღვარმა გაგზავნა ქალაქ კატავალაში საქმეზე. ყმაწვილი იქ ნავით გაემგზავრა. უცებ ამოვარდა ძლიერი ქარი და ტალღებმა მისი ნავი ღია ზღვაში გაიტაცა. ყველანი დაემხნენ ნავის ფსკერზე და საშველად უხმობდნენ წმინდა ნიკოლოზს. და აი, იგიც უცებ გამოეცხადათ თეთრ სამოსში, მიმოდიოდა ტალღებზე და სიტყვებით ათვინიერებდა ტალღებს. მალე ქარი შესუსტდა. გამხნევებულმა მეზღვაურებმა ისევ აიღეს ხელში ნიჩბები და წმინდა ნიკოლოზის შემწეობით ერთ საათში ნაპირს მიაღწიეს, თუმცა ისე იყვნენ ნაპირს დაშორებულნი, რომ თუ არა წმინდა ნიკოლოზის შემწეობა, ორი კვირა მაინც დასჭირდებოდათ ნაპირამდე მისაღწევად.

ყმაწვილის განკურნება
ერთი ყმაწვილი, ნიკოლოზი იმდენად დასნეულდა, რომ არც დგომა და არც სიარული არ შეეძლო. ფეხები სულ დაკრუნჩხოდა და მხოლოდ ცოცვასღა თუ ახერხებდა. ასეთ დღეში იყო იგი 6 თვე. მრავალ ექიმთან იმკურნალა, მთელი თავისი ქონება ამაში დაეხარჯა, შველას კი ვერავისგან იღებდა. ერთხელაც წმიდა ნიკოლოზობას დაინახა ტაძრისაკენ მიმავალი ადამიანები და თვითონაც გაცოცდა მათ კვალდაკვალ. გზად შემოხვდა ტანჯულთა შემწე წმინდა ნიკოლოზი და ჰკითხა:

- საით მიღოღავ ასე გაჭირვებით?

- ეკლესიისკენ. - მიუგო ყმაწვილმა და შესჩივლა თავის მდგომარეობაზე.

- მომყევი, მართლა თუ გინდა განიკურნო. - უთხრა წმინდანმა. მერე მიიყვანა ეკლესიის კარამდე, თვითონ კი გაუჩინარდა. ყმაწვილი შეღოღდა ტაძარში, დაანთო სანთელი და თვალი მოჰკრა კედელზე წმინდანის ხატს, იცნო იგი და შესძახა:

- წმინდაო ნიკოლოზ, აასრულე შენი ნათქვამი. განა შენ არ შემპირდი: თუ გსურს განკურნება, მე მომყევიო. განა აქ არა ვარ?! გთხოვ, გევედრები, განმკურნე!

დიდხანს ლოცულობდა ასე თვალცრემლიანი და ბოლოს სთხოვა გარშემომყოფთ, წამოეყენებინათ და მიეყვანათ წმინდა ნიკოლოზის ხატთან. მათაც წამოაყენეს იგი. მაშინ ყმაწვილმა შესძლო მაგრად მოხვეოდა ხატს, რასაც იგი მანამდე ვარ ახერხებდა, ემთხვია და უცებ მყარად დადგა მიწაზე, რადგან ფეხები გასწორებოდა. გახარებულმა სამჯერ გადაიწერა პირჯვარი, წმინდა ნიკოლოზის ხატის წინ ანთებული კანდელიდან ზეთი იცხო და ყველას თვალწინ სასწაულებრივად მთლიანად განიკურნა.

ღვთის წყალობა
ერთი მდიდარი კაცი თავის მხლებლებთან ერთად წმინდა ნიკოლოზის ეკლესიაში მივიდა შესაწირის გასაცემად. ეკლესიის მახლობლად გზაზე დაგდებული მიცვალებული დაინახა და იგი მონასტერში ქრისტიანულად დაკრძალა და ბერებს მისი სულის მოსახსენიებლად გარკვეული თანხაც დაუტოვა. მერე კი გზა განაგრძო.

იმ ადგილს რომ მიუახლოვდა, სადაც გვამი იპოვა, მტირალი ბიჭი შეამჩნია.

- რა გატირებს? - ჰკითხა მან.

- მამაჩემი ყაჩაღებმა მოკლეს და გაძარცვეს. მის გვამს ვეძებ და ვერ მიპოვნიაო. - უპასუხა ბიჭმა.

მაშინ უთხრა ყმაწვილს, როგორ და სად დაკრძალა მამამისი და მონასტრამდეც გააცილა. სთხოვა ბიჭმა ბერებს, გაეთხარათ საფლავი, რათა წაეღო მიცვალებული მგლოვიარე დედასთან. ბერებმაც გათხარეს და მასში მიცვალებულის ნაცვლად უამრავი ოქრო-ვერცხლი აღმოაჩინეს. გაოცებულებმა ბიჭისკენ გაიხედეს, მაგრამ იგი გამქრალიყო. მაშინ ადიდეს უფალი, თუმცა ვერ აეხნათ რა მოხდა. იმავე ღამით სავანის იღუმენმა წმინდა ნიკოლოზი იხილა, რომელმაც უთხრა:

- უფალმა ინება რომ ამიერიდან არ გეცხოვრათ სიღატაკეში და ამისთვის გამოიგიგზავნათ ის კეთილმოსავი ადამიანი.

სერბეთის მეფე სტეფანე
სერბეთის მეფე ილუტინს ჰყავდა უფლისწული სტეფანე, რომელიც გამოირჩეოდა ღვთისმოშიშებით, თავმდაბლობით, სათნოებით და მოწყალებით. მაგრამ ეშმაკმა გადაწყვიტა მისი დაღუპვა და ჩაგონება დედინაცვლისთვის რომ ცილი დაეწამებინა მისთვის და ეთქვა ქმრისათვის, რომ თითქოსდა სტეფანეს განზრახული ჰქონდა მამის მოკვლა და ტახტის ხელში ჩაგდება. მართლაც, დედინაცვალმა ილუტინი დააჯერა ნათქვამში და შეაჯავრა შვილი. უფლისწულმა იცოდა დედინაცვლის ვერაგობის შესახებ, დიდებულებიც ურჩევდნენ გაქცეოდა დედინაცვალს, მაგრამ კეთილი გულის სტეფანე მიენდო ღმერთს და ლოცვასა და მარხვაში ატარებდა დღეებს. დედინაცვალმა შეაპყრობინა სტეფანე და დააბრმავა. ეს წმინდა ნიკოლოზის ტაძრის მახლობლად მოხდა. საშინელი ტკივილებით გაწამებული სტეფანე დიდხანს ეგდო მიწაზე უგონოდ; გამთენიისას კი ჩაეძინა და ხედავს სიზმარში წმინდა ნიკოლოზს, რომელსაც ხელში უჭირავს მისი თვალები და ეუბნება:

- ნუ სწუხარ სტეფანე, შენი თვალები ჩემთანაა.

საოცარი შვება იგრძნო და კვლავ მიენდო უფალს.

ილუტინმა არ აკმარა ყმაწვილს ეს. ცოლის რჩევით იგი თავის სიმამრთან, აღმოსავლეთის იმპერატორ ანდრონიკ პალეოლოგთან გაგზავნა, რათა მასთან ყოფილიყო მკაცრი ზედამხედველობის ქვეშ. კონსტანტინეპოლში ჩასული სტეფანე მაშინვე ჩაკეტეს სენაკში.

აქაც ჭეშმარიტ ქრისტიანულ ცხოვრებას შეუდგა. იგი მოთმინებით, მშვიდი, წრფელი სინდისით გამოირჩეოდა. ამან ძმები მისდამი სიყვარულით განაწყო. თვითონ იმპერატორიც კეთილად განეწყო მისდამი და თავად ეახლებოდა ხოლმე სენაკში.

ასე მშვიდ გარემოში გაატარა მან ხუთი წელი. მეექვსე წელს იგი სხვებთან ერთად გაეშურა წმინდა ნიკოლოზის ტაძარში. იქ მისულმა ჩათვლიმა. გამოეცხადა წმინდა ნიკოლოზი და უთხრა:

- გახსოვს ხუთი წლის წინ რომ გითხარი შენი თვალები ჩემთანაა-მეთქი?! ახლა მინდა დაგიბრუნო ისინი.

და შეეხო სტეფანეს სიტყვებით:

- უფალი ჩვენი, იესო ქრისტე, განგკურნავს შენ სიბრმავისაგან!

სიზმარი ამით შეწყდა და უფლისწულმა თვალი რომ გაახილა გარშემო ყველაფერი გარკვევით დაინახა. დიდხანს ვერ მოეგო გონს. ბოლოს მადლობა შესწირა ღმერთს, მაგრამ დედინაცვლისგან დაშინებულმა, დამალა თვალის ახელის ამბავი, შემოიხვია სახვევი და ასე ბრმად აჩვენებდა თავს ტახტზე ასვლამდე. ამასობაში მამამისამდეც მიაღწია მისი სათნოების ამბებმა. იგი დარწმუნდა, ტყუილად რომ აითვალწუნა შვილი და ბრძანა დაებრუნებინათ. ამაღელვებელი იყო მამა-შვილის შეხვედრა. მამა სინანულის ცრემლებით შეხვდა შვილს. უფლისწულიც ტიროდა და ანუგეშებდა მოხუცს:

- შენ არაფერ შუაში ხარ, მამა, უფალმა ინება ჩემი ცოდვებისათვის ჩემი ამ სახით განწმენდა. შენ სახელმწიფოზე უნდა გეზრუნა, მე კი ჩემი სულისთვის ასე უნდა მიმეხედა, მოთმინებითა და ტანჯვით უნდა მეცხოვნებინა იგი. კურთხეულ იყოს სახელი მისი.

მამა მალე გარდაიცვალა. დარჩა სტეფანეს ტახტი და იმ წუთიდან შეიხსნა სახვევი თვალებზე. ყველას აუწყა მხედველობის დაბრუნება.

სტეფანე მართლმსაჯულებით გამოირჩეოდა. მან შეაჩერა ის შუღლიც, მის უმცროს ძმას რომ ჰქონდა წამოწყებული ტახტის ხელში ჩასაგდებად, მოიგერია გარეშე მტრებიც. ბოლოს ისევ წმინდა ნიკოლოზმა ამცნო, რომ უფალი თავისთან უხმობდა. იგი გაახარა ამ ამბავმა, მაგრამ ადარდება შვილის საქციელი, რომელიც ცდილობდა როგორმე ჩაეგდო ხელში ტახტი. მალე იგი მტრებთან ერთად თავს დაესხა მამას და მოკლა.

სტეფანეს აღსასრულიდან შვიდი წლის თავზე მოწამე მეფის უხრწნელმა ნაწილებმა სასწაულების მოხდენა იწყეს. ბრმები ხედავდნენ, უძლურნი მისი კუბოს შეხებისთანავე ძალ-ღონით ივსებოდნენ და ადიდებდნენ ღმერთს, რომელიც ასე სწყალობს თავის მორჩილთ.

ჩვილის გადარჩენა
ერთხელ ერთი მორწმუნე წმიდა მოწამეების ბორის და გლების ნაწილებისა და წმინდა ნიკოლოზის სასწაულმოქმედი ხატების თაყვანსაცემად ვიშგოროდში გაემგზავრა, თან წაიყვანა ცოლი და ძუძუმწოვარა ბავშვი. ისინი დინების საწინააღმდეგოდ მიცურავდნენ. ცოლს ჩაეძინა და მძინარეს ხელიდან გაუვარდა ბავშვი, წყალში ჩაიძირა და მათი თვალთახედვიდან გაქრა. სასოწარკვეთილი მშობლები საშველად წმინდა ნიკოლოზს კარგა ხანს უხმობდნენ, მაგრამ საშველი რომ არ გამოჩნდა, სასოწარკვეთილნი შინ დაბრუნდნენ. წმინდა ნიკოლოზი კი დიდ სასწაულს ამზადებდა იმ ქალაქის მცხოვრებთათვის. ღამით მან ამოიყვნა დნეპრიდან ჩვილი და სოფლის ჩაკეტილ ეკლესიაში თავისი ხატის ქვეშ დააწვინა. ცისკარზე მნათე რომ შევიდა ეკლესიის ეზოში, ბავშვის ტირილი შემოესმა. უსაყვედურა დარაჯს:

- შენ რა ბავშვიანი ქალების სასტუმროდ აქციე ტაძარი?!

დარაჯმა მნათეს გაკვირვებულმა შეხედა და ჩაკეტილი კარზე მიუთითა. მაშინ ორივე შევიდნენ ტაძარში და სასწაულმოქმედი ნიკოლოზის ხატის წინ ნახეს მტირალა ჩვილი, რომლის სახვევებს ჯერაც ვერ მოესწრო გაშრობა. დილაადრიან მიტროპოლიტმა თავისი წარგზავნილების პირით ამცნო ბავშვის მშობლებს და მთელი ქალაქის მაცხოვრებლებს ეს ამბავი. ასე იპოვეს უკვე გამოტირებული ჩვილი მშობლებმა წმინდა ნიკოლოზის ხატთან.

ყივჩაღის შეგონება
ერთ კაცს კარგა ხანს ჰყავდა ყივჩაღი ტყვედ. ერთხელ ჰკითხა:

- დიდხანს აპირებ ასე ტყვედ ყოფნას?! მომეცი გამოსასყიდი, ან თავმდები იშოვე და გაგიშვებო.

- შინ რომ ვიყო, სიამოვნებით მოგცემდი გამოსასყიდს, მაგრამ აქ ეს არ შემიძლია, ვერც თავმდებს ვიშოვი, მე ხომ აქ არავის ვიცნობ.

მაშინ კაცმა წაიყვანა იგი ეკლესიაში, მიუთითა წმინდა ნიკოლოზის ხატზე და უთხრა:

- გინდა თავმდებად წმინდა ნიკოლოზი რომ დაიყენო?

ყივჩაღს გულში გაეცინა კაცის გულუბრყვილობაზე, რაღა თქმა უნდა მაშინვე დათანხმდა ამ წინადადებაზე და ხატის წინ პირობაც მისცა სამშობლოდან გამოსასყიდის გამოგზავნაზე.

მისცა მას კაცმა ტანსაცმელი, ცხენი და იარაღი და შინისაკენ გაისტუმრა.

- რა სულელი ყოფილა, - ეცინებოდა გზაში ყივჩაღს. - ჩემი თავი იმ გამოსახულებას რომ მიანდო. მელოდოს სანამ დაპირებულს გავუგზავნი! ჩემს თავმდებს გამოართვას გამოსასყიდი.

შინ დაბრუნებულს რამდენიმე თვეში გამოეცხადა წმინდა ნიკოლოზი, ზუსტად ისეთი სახით, როგორიც ხატზე იყო გამოსახული და მრისხანედ უთხრა:

- მე ნიკოლოზი ვარ, უხუცესი მხედართმთავარი. თუ გინდა უბედურება არ შეგემთხვეს, დროზე გაუგზავნე დაპირებული თანხა იმ კაცს.

ყივჩაღს, შეშინებულს გაეღვიძა. მაგრამ მალე გადაავიწყდა ეს ამბავი.

ცოტა ხნის შემდეგ მინდორში ცხენით მიმავალს კვლავ გამოეცხადა წმინდანი, გადმოაგდო ცხენიდან, კარგად შეანჯღრია და უთხრა:

- შეიცოდე თავი, გაგზავნე გამოსასყიდი!

ამ მრისხანე შეგონების შემდეგ ბარბაროსმა გადაწყვიტა გამოსასყიდის გაგზავნა, მაგრამ ლოთობას, სიძვასა და ძარცვა-გლეჯას გადაყოლილს ისევ გადაავიწყდა. ამასობაში გაიმართა დიდი ჯირითი. მასში ყივჩაღიც მონაწილეობდა. უცბად უხილავმა ხელმა ხალხის თვალწინ ჩამოაგდო ვერაგი ყივჩაღი ცხენიდან, რამდენჯერმე ჰაერში ააგდო და მიწაზე დაანარცხა. იგი ნიკოლოზის სახელს გაიძახოდა და პატიებას სთხოვდა. მთელი მისი სხეული დაიკრუნჩხა.

ხალხი გარშემო შემოხვეოდა და გაკვრივებული შესცქეროდა. მაშინ შეშინებულმა ყივჩაღმა უამბო მათ წმინდა ნიკოლოზის ამბავი. ეს რომ გაიგეს, სცემეს და მიმოიფანტნენ, ყივჩაღი კი ცოცხალ-მკვდარი დააგდეს მინდორში, სანამ ახლობლებმა არ მიაგნეს და სახლში არ წაიყვანეს. რამდენიმე დღის განმავლობაში უგონოდ იყო. მერე კი, გონს მოსულმა ახლობლებსაც უამბო თავისი ამბავი.

უსაყვედურეს ნათესავებმა:

- ასე როგორ მოიქეცი?! როგორ არ შეგეშინდა ღვთისა?! ახლა კი დანაპირები გაგზავნე, ან თვალიდან დაგვეკარგე, ჩვენზე არ მოაწიოს შენმა სასჯელმა.

მაგრამ ყივჩაღი ისე იყო შეშინებული, არც უფიქრია ამ საქმის გადადება, მოიკრიბა ძალ-ღონე, გამოყო თავისი ფარიდან ცხვრები, რომელთა ღირებულება ბევრად აღემატებოდა დაპირებულ თანხას და გარეკა ყოფილი ბატონის სამშობლოსაკენ. იქ ჩასულმა ეკლესიაში წარუდგინა ფარა წმინდანის ხატს:

- შეგცოდე ასე რომ ვიცრუე. მაგრამ ახლა ვიხდი ჩემს დაპირებულ თანხას, შენი გასამრჯელოც აქაა, შემინდე და შემიწყალე.

შემდეგ მივიდა თავის ყოფილ ბატონთან, გადაუხადა თანხა და დაწვრილებით უამბო ყველაფერი. კიეველიც სწრაფად გაეშურა ეკლესიისაკენ, მადლობა შესწირა ხატს ცრემლებით, მერე ნადიმი მოუწყო მღვდელმთავარს, დაპატიჟა ახლობლები, ბერ-მონაზვნები, ნათესავები, ღატაკები და მათ წინაშე ადიდა სასწაულთმოქმედი ნიკოლოზი.

კორსულის ხატი
1224 წელს წმინდა ნიკოლოზი გამოეცხადა ერთ მღვდელს, ესტატეს და უბრძანა გადაეტანა კორსულის წმიდა ნიკოლოზის სასწაულთმოქმედი ხატი რიაზანში. ეს გამოცხადება სამჯერ განმეორდა. ესტატეს არც უფიქრია თავისი სახლისა და ახლობლების დატოვება. უცბად თვალების საშინელმა ტკივილმა შეიპყრო, მალე კი სულ დაბრმავდა. მიხვდა, რისთვისაც დაემართა ასე, იწყო გულითადი ლოცვა და პირობაც დადო თუ გამოკეთდებოდა, აუცილებლად გააკეთებდა იმას, რაც წმინდა ნიკოლოზმა უბრძანა. მაშინ კვლავ გამოეცხადა ნიკოლოზი, აუხილა თვალი და თან დაარიგა ყივჩაღთა გზით კი არა, ბალტიის ზღვით გაეცურა, იქიდან კი უკვე ხმელეთით გასდგომოდა გზას რიაზანისაკენ. ესტატე ასეც მოიქცა, თან იახლა ცოლი და ბიჭუნა, დაუყოვნებლივ ჩაჯდა გემში და სასწაულთმოქმედის ხატთან ერთად გაეშურა ნაბრძანები გზით. მშვიდობიანად მიაღწია რიგას, იქიდან ნოვგოროდისკენ გაემართა, სადაც იმ დროს წმინდა ალექსანდრე ნეველის მამა, იაროსლავი იყო მმართველი. აქ ცოტა შეისვენა, ღვთის შეწევნით მრავალი უძლური განიკურნა ხატისაგან, მათ შორის ფეოდოსიაც, თვითონ ესტატეს ცოლი, რომელიც კუნთების მოდუნებით დაავადდა იმის გამო, რომ აღარ უნდოდა გზის გაგრძელება და ნოვგოროდში მოინდომა დარჩენა.

როგორც იყო, მიაღწია ესტატემ რიაზანს. ამის შესახებ წინასწარ ეუწყა თავად თევდორეს, დიდი თავადის იური რიაზანელის შვილს. მან ძილში წმინდა ნიკოლოზი იხილა, რომელმაც უთხრა, რომ მისი ხატი იქნება მფარველი ყოველთვის და რომ იგი მისთვის და მისი შვილისთვის ზეციური მეფობის გვირგვინს გამოითხოვს უფლისგან. მერე ისიც აუწყა, უახლოვდებაო ხატი ქალაქს.

გააკვირვა თავადი ამ ხილვამ, მითუმეტეს რომ მაშინ ჯერ კიდევ არ იყო დაქორწინებული. მაინც წავიდა მამასთან, მოიწვია ეპისკოპოსი ეფროსინე მთაწმინდელი და უამრავ ხალხთან ერთად გაეშურა ხატის შესახვედრად. ხატის მირქმის ადგილზე ააშენა წმინდა ნიკოლოზის სახელზე ტაძარი და ეპისკოპოს ეფროსინეს აკურთხებინა.

მომავალში ზედმიწევნით შეუსრულდა თევდორეს და მის ოჯახს წმინდანის წინასწარმეტყველება. რამდენიმე ხანში თავადი ერთ ღვთისმოსავ ქალიშვილზე - ეპრაქსიაზე დაქორწინდა და შეეძინა მასთან ვაჟი - იოანე. 1237 წელს მონღოლთა თავდასხმებისას თევდორე წამებით აღესრულა, ეპრაქსიამ კი, რომ გაიგო ქმრის სიკვდილი, შვილთან ერთად უსულოდ დაეცა. ღვთის მოშიში თევდორე თავისი ცოლ-შვილით იმ ტაძარში დაკრძალეს, სადაც კორსულის წმინდა ნიკოლოზის სასწაულმოქმედი ხატია დაბრძანებული.