23:27 ინკების ცივილიზაცია. | |
ინკების ცივილიზაცია – თავისი ძლიერების მწვერვალს ინკებმა XVI საუკუნის დასაწყისში მიაღწიეს, როცა მათ შექმნეს უზარმაზარი იმპერია, რომელიც მოიცავდა ერთ მლნ. კვ.კმ-ს და აერთიანებდა თანამედროვე პერუს, ეკვადორის, ბოლივიის, ნაწილობრივ კოლუმბიის, არგენტინისა და ჩილეს ტერიტორიებს, ხოლო იმპერიის ცენტრი მდებარეობდა ანდების, ჰიმალაის მთების შემდეგ სიმაღლით მსოფლიოში მეორე მთიანეთის ფერდობზე. ინკები თავიანთ სამფლობელოს ტაუანტინსუიუს უწოდებდნენ – რაც კეჩუას ენაზე "სამყაროს ოთხ გაერთიანებულ მხარეს" ნიშნავდა. ინკების მფლობელობაში მყოფ ამ სახელმწიფოს ტერიტორიაზე ცხოვრობდა 9 მლნ ადამიანი, რომლებიც 100-მდე ეთნიკურ ჯგუფს წარმოადგენდნენ. მხოლოდ თავიანთი ნებისყოფისა და მახვილი ჭკუის წყალობით, ინკებმა უმოკლეს დროში შეძლეს მაღალგანვითარებული კოლუმბამდელი ცივილიზაციის შექმნა ისე, რომ არ იცოდნენ ბორბლიანი ტრანსპორტი და ანბანური დამწერლობა. ეს უზარმაზარი იმპერია, რომელსაც მართავდნენ დიდი მპყრობელები-მეომრები, რომელთაგან თითოეული თავის თავს საპა ინკას, ანუ "ერთადერთ, განუმეორებელ, უნიკალურ ინკას" უწოდებდა, ესპანელთა რაზმმა, რომელიც სულ 200-მდე კაცისგან შედგებოდა, უმოკლეს ვადაში დაიპყრო. ისტორია . ინკების სამეფო (1438-1527 წწ.) ინკები თანამედროვე პერუს ტერიტორიაზე ჩვ. წ-ის დაახლოებით 1200 წელს გამოჩნდნენ, როგორც ამას მათი მმართველების სიიდან ვგებულობთ. ინკები მცირერიცხოვანი, მთებში მცხოვრები ეთნიკური ჯგუფი იყო, რომლებიც ზემოაღნიშნულ წელს დასახლდნენ კუსკოს ველზე. მთიელები თავის თავს "ინკებს" უწოდებდნენ მმართველის სახელის მიხედვით, რომელიც "საპა ინკას" ტიტულს ატარებდა. კუსკოს ველზე დასახლების დამფუძნებელი იყო მანკო კაპაკი, ინკების სახელმწიფოს პირველი მმართველი. ინკები გადმოცემის მიხედვით, თავს მზის შვილებად თვლიდნენ და თავიანთ მოვალეობად მიაჩნდათ ყველა ველურის განათლება, ჭკუაზე მოყვანა. ამ დანიშნულების პრაქტიკული განხორციელება მათ დაიწყეს პაჩაკუტის, პატივმოყვარე და იღბლიანი მმართველის დროს, რომელმაც არა მარტო მრავალი ტომი დაიპყრო, არამედ გაავრცელა კიდეც ინკების კულტურა და რელიგია. აღმასვლა. იმპერატორმა პაჩაკუტიმ და მისმა მემკვიდრე ტუპაკ ინკა იუპანკიმ შექმნეს უზარმაზარი იმპერია, უდიდესი ცივილიზაცია, რომლის სამართავადაც საჭირო იყო განსაზღვრული, კარგად დამუშავებული სისტემა. როგორც კი პაჩაკუტი იპყრობდა ახალ მიწებს, იგი იქ ჯანსაღ პოლიტიკას ატარებდა: დაპყრობილ ხალხებს ადგილებზე უტოვებდა მათ მმართველებს და არ უკრძალავდა ადგილობრივი ღმერთების თაყვანისცემას. მან ურთიერთობებისათვის საერთო – კეჩუა|კეჩუას ენა დაამკვიდრა, რომელზეც მხოლოდ კუსკოში ლაპარაკობდნენ და იგი იმპერიის ოფიციალურ ენად აქცია. იგი არ უკრძალავდა იმპერიაში შემავალ ხალხებს თავიანთ ენებზე ლაპარაკს, მაგრამ მოითხოვდა ოფიციალური ენის ცოდნასაც. კეჩუას ენა დღემდე შემორჩა და მასზე ანდების მთებში, თანამედროვე პერუს ტერიტორიაზე მცხოვრები დაახლოებით 10 მლნ კაცი ლაპარაკობს. სახელმწიფოს სათავეში ედგა დიდი ინკა, რომელიც მზის ცოცხალ განსახიერებას წარმოადგენდა. საინტერესოა, რომ ინკების ყოველი ახალი მეფე თუ იმპერატორი, მემკვიდრეობით ღებულობდა მხოლოდ ძალაუფლებას და არა სიმდიდრეს, ამიტომაც მეფე საქმიანობას დაპყრობით იწყებდა, იერთებდა რა ახალ მიწებს და სიმდიდრეს აგროვებდა. იმპერატორმა პაჩაკუტიმ დაადგინა, რომ ის მზის ღმერთის პირდაპირა შთამომავალია და რომ ქვეყანას ღვთის განგებით მართავს. იმპერიის ინსპექტირების დროს, მას ოქროს ტახტრევანით დაატარებდნენ, რომელიც ძვირფასი ქვებით იყო მორთული, ხოლო უკან მოყვებოდა რამდენიმე ათასი კაცისაგან შემდგარი ამალა. არავის არ ჰქონდა საპა ინკასათვის პირდაპირ თვალებში შეხედვის უფლება. მას რამდენიმე ასეული მხევალისგან შემდგარი ჰარამხანა გააჩნდა, მაგრამ მისი მეუღლე, დედოფალი ანუ კოია, ირჩეოდა საპა ინკას ღვიძლი დებისგან. სწორედ კოიასაგან შეძენილი შვილებისგან ირჩევდა იმპერატორი მემკვიდრეს. სიძნელეები, რომლებიც თავს იჩენდნენ ხოლმე ტახტის მემკვიდრეობით მიღების დროს, სრულად გამოჩნდა როცა პაჩაკუტის შვილიშვილი უაინა კაპაკი, ტახტის მემკვიდრის ოფიციალურად გამოცხადებამდე, ყვავილისგან გარდაიცვალა. მისი კანონიერი მემკვიდრე, ნინან კუიუჩიც ეპიდემიამ იმსხვერპლა. ცოცხალი გადარჩა მხოლოდ ორი პრინცი უასკარი და ატაჰუალპა, რომლებმაც ტახტისათვის ბრძოლა სამოქალაქო ომად აქციეს, რამაც იმპერიის დაცემა გამოიწვია. იმპერიის დაცემა. ესპანელთა მიერ დაპყრობა. ესპანელთა გამარჯვება ინკებზე განპირობებული იყო იმ მოვლენებით, რომლებიც თვითონ იმპერიის შიგნით მიმდინარეობდა. ინკების იმპერიის ტრაგიკული დაცემის ისტორია ჩვენთვის ძირითადად ცნობილია ესპანელი ისტორიკოსებისგან. თვით პისაროს გამოკლებით, კონკისტადორების უმრავლესობა, რომელთა შორისაც იყო ისტორიკოსი ერნანდო დე სოტო, განათლებული ადამიანები იყვნენ და მათ მიერ დატოვებული ჩანაწერები საკმაოდ სანდო წყაროა. ამ ჩანაწერების დაკვირვების წყალობით, რომლებსაც ესპანეთის მმართველები აგზავნიდნენ ახალ კოლონიებში და რომლებიც პატიოსნად ეკიდებოდნენ საქმეს, ისტორიკოსებმა შეძლეს აღედგინათ ინკების ცხოვრების საინტერესო სურათები. ატაჰუალპას გარდაცვალება, 29 აგვისტო, 1533. გაიარეს რა ძნელად სავალი მთიანი ბილიკები, ესპანელებმა ეშმაკობით მოადუნეს ატაჰუალპას სიფხიზლე და პისარომ ინკებს ნამდვილი სასაკლაო მოუწყო, როცა 6000 უაიარღო მეომარი ინკა იმპერიის ცენტრში გაჟლიტა ისე, რომ თვითონ ერთი კაციც კი არ დაუკარგავს. ინკები დასუსტებულები იყვნენ სამოქალაქო ომითა და ყვავილის ეპიდემიით. ტყვედ ჩავარდნილმა ატაჰუალპამ შეინარჩუნა თავისი ყველა სამეფო პრივილეგია და 20 დღის განმავლობაში ისწავლა ესპანურად საუბარი და წერა-კითხვა, რაც წარმოუდგენლად მიუღწეველი აღმოჩნდა წერა-კითხვის უცოდინარი პისაროსათვის. იმპერიის მართვა და პოლიტიკა .
ხელოსნები საიმპერატორო კარისა და დიდებულებისათვის გასაოცარი სილამაზის ნივთებს ამზადებდნენ. აღებულ მოსავალს აგზავნიდნენ უზარმაზარ საწყობებში. ამ საწყობიდან ყოველდღე გაიცემოდა სასურსათო ულუფა და ნივთები ქვრივებზე, ობლებზე, ქრონიკულად დაავდაებულებსა და შრომის უნარის არმქონე ადამიანებზე. ხოლო სტიქიური უბებდურებების დროს, დახმარება ყველა ადამიანზე გაიცემოდა. სოციალური დაცვის ამგვარი ღონისძიებების შედეგად, იმპერიაში არავინ არ შიმშილობდა. საწყობებში უთვალავი რაოდენობით იყო ყველაფერი: სურსათ-სანოვაგე თუ საბრძოლო იარაღები. მოსახლეობას არ ეშინოდა მოუსავლიანობის ან სტიქიური უბედურებისა.მაგრამ ამ უსაფრთხოებისათვის საჭირო იყო მსხვერპლის გაღება, ამგავრ მსხვრერპლს კი რეგლამენტირებული, ბიუროკრატიული ცხოვრების სტილი წარმოადგენდა. ეს გზები წარმოადგენდა საინჟინრო ხელოვნების სასწაულს, 15 ათას მილზე მეტი იგრძის მოხერხებულ საგზაო მაგისტრალებს, რომლებზედაც გარკვეულ მანძილზე ერთმანეთისგან დაციელბული სასტუმრო – სადგურები (ტამბო)მდებარეობდა, სადაც ოფიციალურ პირებს შეეძლოთ თავშესაფრისა და საგზლის მიღება. მორბენალი კურიერები (ჩასკი) ერთმანეთისაგან რამდენიმე მილის მანძილზე იყვნენ დაცილებულნი. კურიერი, რომელიც ამ საქმიანობისათვის ჯერ კიდევ ახალგაზრდობაში იყო შერჩეული სწრაფი სირბილისა და გამძლეობის გამო, რომელსაც იგი მთის გაიშვიათებული ატმოსფეროში ამჟღავნებდა, ბოლომდე ხარჯავდა თავის ძალებს. მორიგ საფოსტო სადგურთან მიახლოებისას, იგი საყვირს უბერავდა. მეორე კურიერი, რომელიც საყვირით გებულობდა კოლეგის მოახლოებას, სწრაფად ემზადებოდა და მასთან ერთად გარბოდა რამდენიმე ასეულ მეტრს და ცდილობდა ზუსტად დაემახსოვრებინა ის ინფორმაცია, რომელიც მას მესამე კურისრისთვის უნდა გადაეცა, ის მეოთხეს და ა .შ. გზებისა და კურიერული ისტემის ამგვარი მოწყობის წყალობით, ინფორმაცია დანიშნულ ადგილამდე აღწევდა დღეში 250 მილის სიჩქარით. ზოგიერთი შიკრიკები ზღვის სანაპიროდან, იმავე დღეს დაჭერილ თევზს აწვდიდნენ იმპერატორის სამზარეულოს. რელიგია. ინტი. მითოლოგია. მზის ღმერთამდე, ინკების მთავარი ღმერთი იყო ვირაკოჩა, რომლის კულტიც 700 - 1200 წლებში გამოჩნდა. ის ჯერ კიდევ ინკებმდელი ცივილიზაციების მთავარი ღმერთი იყო. ვირაკოჩა ნელ-ნელა ჩაანაცვლა მზის კულტმა, რომელიც XV საუკუნეში იმპერატორმა ჩაპაკუტიმ უკვე ოფიციალურად დააკანონა. ამის შემდეგ დაიწყო სხვა კულტების ნელ-ნელა განდევნა, ვირაკოშას უამრავი ტაძარი დაანგრიეს და ისინი ჩაანაცვლეს მზის კულტის ტაძრებით. მეცნიერება.
მეცნიერმა შეისწავლა 150 პრეპარირებული თავის ქალა ლიმას და კუსკოს ანთროპოლოგიის მუზეუმებიდან და დაადგინა,რომ ძველ ქირურგებს შეეძლოთ დაზიანებული თავის ქალის ნაწილების შეცვლა ორგანული მასალისგან ან ოქროსგან დამზადებული ფირფიტებით.პაციენტების გამოჯანმრთელების მაჩვენებელი საკმაოდ მაღალი იყო - დაახლოებით 70 პროცენთი. ანესთეზიისათვის იყენებდნენ მცენარე კოკაინის ხეს. არქიტექტურა. გასაოცარია ინკების არქიტექტურა. ისინი არა მარტო სილამაზით, არამედ უდიდესი მდგრადობით და სიმყარით გამოირჩევიან, განასაკუთრებით მიწისძვრისადმი, რომელიც ამ რეგიონში საკმაოდ ხშირია. შემდგომში, ესპანელებმა, უამრავი შენობა ააშენეს ისე, რომ საძირკვლად დატოვეს ინკების შენობების ფუძეები, რომლებიც აღმოჩნდა, რომ ბევრად უფრო მყარი იყო, ვიდრე მათ მიერ აშენებული.ინკების არქიტექტურის ყველაზე თვალსაჩინო ნიმუშებია მაჩუ-პიკჩუ და კუსკო, რომლის მისადგომებთანაც აღმართულია უზარმაზარი ციხე-სიმაგრე საქსაუმანი.თითოეული ქვა,რომლითაც ის არის აგებული,150 ტონას იწონის.როგორ მოახერხეს ამოდენა ლოდების ატანა მთაზე,ზღვის დონიდან 4 ათასი მეტრის სიმაღლეზე,შემდეგ კი მათი ასე მჭიდროდ შედუღება, ამ კითხვაზე პასუხი ჯერჯერობით არ არსებობს. დამწერლობა. ერთობ ორიგინალური იყო ინკების "კვანძოვანი დამწერლობა" – კიპუ. იგი წარმოადგენდა გრძელ ბაწარს, რომელზეც ჩამოკიდებული იყო სხვადასხვა ფერიას და ზომის ძაფები. ფერების შეხამება და კვანძების კომბინაცია, ბაწარზე ან თოკზე გამოიყენებოდა გადასახადების გასაანგარიშებლად, სხვადასხვა ისტორიული მოვლენის დასაფიქსირებლად, საკუთარი სახელიებისა და სხვადასხვა ფონეტიკური ელემენტების გადმოსაცემად. პერუს ერთ-ერთ ტაძარში აღმოაჩინეს უნიკალური კიპუ, რომელიც 6 კგ-ს იწონიდა. ინკების ისტორიის მცოდნე მეცნიერთა აზრით, ზოგიერთი კიპუს სიგრძე უტოლდებოდა მანძლის, მაგალითად ბათუმიდან ბაქომდე, ხოლო ინფორმაციის მოცულობით, შეეცლო მრავალტომიანი სტატისტიკური ცნობარი შეეცვალა. ჩაცმულობა. საინტერესოა ინკების ჩაცმულობა: არისტოკრატი მამაკაცები ატარებდნენ ტუნიკს მუხლებამდე, ხოლო ქალები კოჭებამდე. წელზე შემოჭერილი ჰქონდათ ქამრები ჰერალდიკური ნიშნებით, ან ატარებდნენ ოქროს სარჭებით დამაგრებულ მანტიებს (ტუპუ). ინკები მისდევდნენ ე.წ. "პარალელურ მემკვიდრეობას": მამაკაცები მემკვიდრეობას ღებულობდნენ მამებისგან, ქალები – დედებისგან. პრივილეგირებული ინკები ყურის ბიბილოზე ატარებდნენ დიდ, ბრტყელ ვერცხლის ან ოქროს რგოლს, რომელთა წონაც ჭიმავდა ყურებს, რის გამოც ესპანელებმა ინკებს "დიდყურიანები" შეარქვეს. ოჯახური ტრადიციები.
50 წელს მიღწეული მშრომელი კაცი თავისუფლდებოდა შრომითი ბეგარისა და გადასახადებისგან. მოხუცები აგროვებდნენ ფიჩხს ტყეში, ამზადებდნენ საჭმელს, გრეხდნენ ბაგირებს, უვლიდნენ ბავშვებს და ოჯახებს ეხმარებოდნენ მოსავლის აღების დროს. და თუ ინსპექტორი დაინახავდა, რომ დიასახლისი ვერ ართმევს თავს საოჯახო საქმეებს, მაშინ იგი სასტიკად ისჯებოდა: თანასოფლელების თვალწინ, მას აიძულებდნენ ეჭამა ის ჭუჭყი, რომელსაც მისი სახლიდან გამოხვეტდნენ, ხოლო მის ქმარს აიძულებდნენ დაელია ის ბინძური წყალი, რომელიც რჩებოდა ოჯახის წევრთა ბანაობის შემდეგ. ინკების კანონებით, ქორწინება ითვლებოდა სამუდამოდ არა მარტო დიდებულებისათვის, არამედ უბრალო ხალხისათვისაც. ქურდობა, ძარცვა და ძალადობა, სიკვდილით ისჯებოდა, თანაც დაუყოვნებლივ. ამიტომაც, სახელმწიფოში საპატიმროები არ არსებობდა.
ზოგიერთმა ამ ზეპირსიტყვიერების ნიმუშმა ჩვენამდეც მოაღწია, ოღონდ განახლებული ვერსიით. აი ამ მითებიდან ერთ–ერთი: "ესპანელმა დამპყრობლებმა ხელთ იგდეს ინკარი, მზის ღმერთის შვილი, სასტიკად აწამეს და თავი მოჰკვეთეს. მისი თავი, თანამედროვე ვერსიით, საიმედო ადგილას გადამალეს, სადაც მას ახალი ტანი გამოება". პერუელებს დღესაც სჯერათ, რომ ინკარი დაბრუნდება ძველი ცივილიზაციის აღსადგენად. სამზარეულო.
| |
|